Fizyka medyczna Kod programu: W4-S1FM19.2023

Celem studiów Fizyka Medyczna realizowanych na Wydziale Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego, jest kształcenie specjalistów, mających odpowiednie kwalifikacje do stosowania nowoczesnych metod fizycznych w medycynie, zarówno w diagnostyce, jak i terapii. Studia kształtują sylwetkę Fizyka Medycznego tak, aby nie tylko wykonywał zadania we współpracy z lekarzem, ale potrafił też podjąć nowe wyzwania, pojawiające się w medycynie i w dziedzinach pokrewnych. Nad merytoryczną stroną kształcenia czuwa Rada Programowa, złożona z pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego oraz klinik, szpitali, uczelni współpracujących z kierunkiem oraz sektora prywatnego. Spotkania Rady Programowej odbywają się raz w roku, z udziałem przedstawicieli studentów obu stopni kształcenia. Dzięki ścisłej współpracy kadry Kierunku z Polskim Towarzystwem Fizyki Medycznej, studenci Kierunku mogą odbywać praktykę w różnych placówkach klinicznych na terenie kilku województw. Obecnie pomaga w tym zarówno PTFM jak i Sekcja Młodych Fizyków Medycznych PTFM powołana w roku 2023, do której mogą należeć studenci kierunku. Kształcenie na I stopniu kierunku Fizyka Medyczna odbywa się w zakresie dwóch specjalności, trwających 7 semestrów: Specjalność: Dozymetria Kliniczna Tematyka zajęć wychodzi naprzeciw wymaganiom prawnym, dotyczącym zaangażowania fizyka medycznego w działania kliniczne, tj. student zyskuje pogłębioną wiedzę związaną z zagadnieniami medycyny nuklearnej i radioterapii. Równie szeroko omawiane są zagadnienia związane z dozymetrią kliniczną, jak i pozamedycznymi zastosowaniami promieniowania jonizującego oraz z ochroną radiologiczną. Student zapoznaje się z szerokim zestawem technik i urządzeń dozymetrycznych. Uzyskaną wiedzę poszerza w kierunku zastosowań klinicznych, podczas praktyk zawodowych realizowanych w różnych placówkach medycznych, nie tylko na terenie województwa śląskiego. Specjalność: Elektroradiologia Student zapoznaje się z metodami badań obrazowych wykorzystujących promieniowanie rentgenowskie, ultradźwięki, zjawisko rezonansu magnetycznego. Po zaliczeniu praktyki zawodowej w pracowniach diagnostyki obrazowej, jest predysponowany do ustalania właściwych parametrów badań w klasycznej radiologii, tomografii komputerowej, mammografii, termowizji oraz tomografii rezonansu magnetycznego. Ponadto, absolwent specjalności elektroradiologia, posiada wiedzę pozwalającą na wykonywanie testów kontroli jakości urządzeń radiologicznych. Absolwent wykonuje także badania biopotencjałów, np. elektrokardiografia, elektroencefalografia, badanie przewodnictwa nerwowego. Studenci kierunku Fizyka Medyczna Uniwersytetu Śląskiego, mogą korzystać z doświadczenia pracowników instytucji państwowych, jak i prywatnych, szeroko rozumianego sektora medycznego, m.in.: Państwowego Instytutu Badawczego, Narodowego Instytutu Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach (Zakład Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej, Zakład Planowania Radioterapii, Zakład Fizyki Medycznej), Centrum Diagnostycznego HELIMED w Katowicach, Katowickiego Centrum Onkologii Zakład Radioterapii na ulicy Raciborskiej w Katowicach, Kliniki i Zakłady Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, SPSK nr 7 ŚUM w Katowicach Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca, ul. Ziołowa 45/47, Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Szpital Wielospecjalistyczny ul. Chełmońskiego 28 w Jaworznie, Beskidzkiego Centrum Onkologii Ul. Wyzwolenia 18 43-300 Bielsko – Biała, NZOZ MCD Voxel w Zabrzu ul. 3-go maja 13-15 w Zabrzu oraz Bytomiu, Centrum Diagnostyki Obrazowej ScanX, NUMED Katowice oraz Laboratorium Pomiarów Radiologicznych GLCENTER Sp. z o. o., a nawet IFJ PAN w Krakowie. Niewątpliwie, ścisła współpraca jednostek realizujących kierunek Fizyka Medyczna, tj. Instytutu Inżynierii Biomedycznej oraz Instytutu Fizyki, z klinikami, placówkami prywatnymi oraz jednostkami naukowymi z całej Polski, przyczynia się do pozyskania przez studentów wysokich kompetencji badawczych, zawodowych, a także podnosi efekty kształcenia, wzbogaca program studiów i urozmaica realizację procesu dydaktycznego. Kierunek Fizyka Medyczna jest obecnie realizowany na pierwszym stopniu, jako studia stacjonarne, inżynierskie I stopnia, 7-semestrowe. Należy podkreślić, że zarówno specjalności, jak i tematyka realizowana na studiach, zostały przygotowane po dyskusjach prowadzonych w szerokim gronie Fizyków Medycznych, w szczególności będących wysoce wykwalifikowanymi praktykami. Zatem, grono ekspertów tworzących ten kierunek znacząco wykraczało poza Radę Programową Fizyki Medycznej. Wszystko to, miało na celu wyjście naprzeciw oczekiwaniom potencjalnych pracodawców, a więc i rynku pracy dla absolwentów kierunku. Kształcenie na I stopniu studiów kończy się obroną pracy inżynierskiej, którą student przygotowuje w ciągu trzech ostatnich semestrów. Realizacja części eksperymentalnej, umożliwia studentowi uczestnictwo w pracach naukowo-badawczych, prowadzonych zarówno w Uniwersytecie jak i jednostkach ochrony zdrowia. Zakres tematyki prac jest bardzo szeroki i obejmuje dziedziny fizyki medycznej, biofizyki, fizyki jądrowej, fizyki ciała stałego, co sprawia, że student pogłębia swoją wiedzę specjalistyczną, zyskuje umiejętność precyzyjnego formułowania wniosków na bazie wykonanych pomiarów, a także umiejętność współpracy w interdyscyplinarnym zespole. Istotnym elementem kształcenia w ramach kierunku Fizyka Medyczna jest zdobywanie wiedzy, nie tylko teoretycznej z podstaw fizycznych, czy medycznych, ale przede wszystkim praktycznej, niezbędnej do wykonywania zawodu. Na tej płaszczyźnie ogromną rolę odgrywają praktyki zawodowe, których liczba jest największa, w porównaniu do innych kierunków realizowanych zarówno w Instytucie, jak i innych uczelniach w kraju. Obowiązkowe praktyki zawodowe odbywają się w placówkach, związanych swoją działalnością z realizowanym na kierunku Fizyka Medyczna programem nauczania. Warto podkreślić, że praktyka zawodowa ma na celu, z jednej strony uzupełnienie praktycznej wiedzy studenta, a z drugiej skonfrontowanie dotychczas zdobytych wiadomości teoretycznych, w warunkach pracy zawodowej. Dla części studentów praktyki przyczyniają się do rozpoczęcia kariery zawodowej już na wczesnym etapie studiów, dzięki zaprezentowaniu swojej osoby w danej placówce. Często zdarza się, iż student otrzymuje propozycję pracy bądź stażu w placówce, w której odbywał praktyki studenckie. Na kierunku Fizyka Medyczna dopuszcza się dobrowolne zwiększenie liczby godzin praktyki zawodowej przez zainteresowanego studenta, przy czym przed podpisaniem stosownego porozumienia z odpowiednią placówką, każdorazowo Dziekan lub Prodziekan wyraża zgodę na odbycie dodatkowych godzin/dni praktyki zawodowej. Od lat, praktyki zawodowe na kierunku Fizyka Medyczna, odbywają się w placówkach służby zdrowia oraz naukowo-badawczych, posiadających podpisane umowy oraz współpracujących z Uniwersytetem Śląskim. Od roku 2023, praktyki i staże, będą mogły być realizowane nie tylko w wybranych klinikach i szpitalach na terenie województwa śląskiego, ale także w największych ośrodkach klinicznych z innych województw. Jest to wynik starań i ścisłej współpracy kadry Kierunku z Polskim Towarzystwem Fizyki Medycznej, która poskutkowała powołaniem przy PTFM Sekcji Młodych Fizyków Medycznych, do której mogą należeć studenci kierunku. Podpisanie bilateralnych umów z poszczególnymi placówkami, zapewnia realizację wymaganych treści kształcenia, a to z kolei, zapewnia odpowiedni poziom zajęć oraz daje możliwości nadzoru przez koordynatora praktyk ze strony kierunku. Kluczowe treści kształcenia na specjalności Dozymetria kliniczna obejmują przedmioty kierunkowe, takie jak: dozymetria promieniowania jonizującego, ochrona radiologiczna oraz zastosowanie izotopów w medycynie, realizowane w formie 1-semestralnych wykładów oraz jednej lub dwóch części laboratoriów, w semestrze zimowym i letnim. Rozbudowane zajęcia laboratoryjne uwzględniają potrzeby zawodowe fizyków medycznych, w zakresie różnorodnych zastosowań promieniowania jonizującego i bezpiecznej pracy z jego źródłami (radioterapia, pomiary środowiskowe, monitorowanie narażenia na promieniowanie jonizujące, zastosowania przemysłowe i naukowe izotopowych źródeł zamkniętych), poprzez realizację tych zajęć, zarówno w pracowniach klasy Z w Instytucie Fizyki UŚ, jak i w pracowniach radioterapii, wyposarzonych w akceleratory oraz inne urządzenia wykorzystywane w radioterapii, np. HDR w brachyterapii. Dodatkowo zajęcia te uczą obsługi zaawansowanej aparatury naukowo – badawczej, takiej jak spektrometry i dozymetry promieniowania jonizującego wszystkich rodzajów, a także aparatury medycznej w postaci akceleratorów liniowych, scyntygrafów i gamma kamer scyntylacyjnych. Zajęcia laboratoryjne prowadzone w niewielkich grupach (2-3 osoby), umożliwiają studentom nie tylko naukę praktycznego wykorzystania wiedzy poznawanej podczas wykładów, ale również uczą pracy zespołowej, planowania eksperymentów pomiarowych, opracowywania uzyskiwanych wyników oraz ich interpretacji stosownie do celów realizowanego ćwiczenia. Powyższe działania umożliwiają uzyskanie efektów kształcenia, w postaci umiejętności posługiwania się przez studenta podstawowym sprzętem dozymetrycznym (tj. komora jonizacyjna, elektrometr, radiometr z licznikiem G-M, liczniki aktywności, detektory scyntylacyjne i termoluminescencyjne), umiejętności pozyskiwania informacji z literatury, baz danych i innych źródeł, umiejętności integrowania pozyskanych informacji celem interpretacji uzyskanych wyników doświadczeń laboratoryjnych, wyciągania wniosków oraz formułowania i uzasadniania opinii, na temat szacowanego narażenia na promieniowanie jonizujące i podejmowanych środków ochrony radiologicznej. Realizacja zadań laboratoryjnych narzuca konieczność korzystania z fachowej literatury w języku angielskim, w postaci raportów dozymetrycznych, zaleceń międzynarodowych towarzystw fizyki medycznej oraz internetowych baz danych, co sprzyja rozwijaniu kompetencji w zakresie znajomości fachowej terminologii języka angielskiego. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku, studenci w ramach drugiej części Ochrony radiologicznej, uczą się projektować pracownie stosujące promieniowanie jonizujące, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, pozyskaną wcześniej wiedzą z zakresu fizyki oraz posługując się międzynarodowymi wytycznymi. W zakresie zajęć do wyboru, studia na specjalności Dozymetria Kliniczna, oferują wykład specjalistyczny z zakresu Detektorów promieniowania jonizującego w zastosowaniach klinicznych, który odpowiadajc na zapotrzebowanie pracodawców w stosunku do zawodu fizyka medycznego, dozymetrysty, inspektora ochrony radiologicznej każdego typu. Wykłąd ten pozwala na osiąganie takich efektów kształcenia, jak umiejętność wyboru właściwej metody pomiarowej dla konkretnego problemu i oczekiwanego rezultatu, znajomość zalet i ograniczeń urządzeń dozymetrycznych opartych o fizyczne podstawy działania szerokiej gamy detektorów promieniowania jonizującego, ale również na zapoznawanie studentów z aktualnymi kierunkami rozwoju technicznego w dziedzinie dozymetrii klinicznej (rentgenodiagnostyka, radioterapia, medycyna nuklearna). Realizując praktyki w ośrodkach radioterapii, student jest włączany w prace interdyscyplinarnych zespołów złożonych z fizyków, techników elektroradiologii, lekarzy i serwisantów aparatury medycznej, angażując się w kontrolę jakości urządzeń medycznych, planowanie radioterapii oraz prace modelarni. Zyskuje tym samym dodatkowe kompetencje z zakresu umiejętności komunikacji w zróżnicowanej grupie zawodowej, poznając różnorodne aspekty pracy klinicznej fizyka medycznego. Kluczowe treści kształcenia na specjalności Elektroradiologia obejmują metody badań obrazowych, wykorzystujących promieniowanie rentgenowskie, ultradźwięki oraz zjawisko rezonansu magnetycznego. Poza wiedzą teoretyczną, student odbywa praktyki zawodowe w pracowniach diagnostyki obrazowej placówek służby zdrowia. Absolwent jest predysponowany do ustalania właściwych parametrów badań w klasycznej radiologii, tomografii komputerowej, mammografii, termowizji oraz tomografii rezonansu magnetycznego oraz wykonywania testów kontroli jakości. Kolejną grupą badań wykonywanych przez elektroradiologów są badania biopotencjałów np. elektrokardiografia, elektroencefalografia oraz badanie przewodnictwa nerwowego. Studia I stopnia na Kierunku Elektroradiologia kończą się egzaminem końcowym, przed Komisją z udziałem lekarzy radiologów, elektroradiologów i fizyka medycznego. Po zdaniu egzaminu praktycznego, Student uzyskuje możliwość pracy na stanowisku technika elektroradiologii, w pracowniach diagnostycznych służby zdrowia. Realizując dyplomową pracę inżynierską, student jest włączany w prace naukowo-badawcze pracowników Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych UŚ, związane m.in. z rozwijaniem istniejących lub opracowywaniem nowych metod i technik pomiarowych z zakresu detekcji promieniowania jonizującego, w rozmaitych sytuacjach radiologicznych, a także ma możliwość badania i testowania nowych metod i materiałów z zakresu ochrony radiologicznej, czy też nowoczesnych metod diagnostyki obrazowej. Aby utrzymać wysoki poziom kształcenia na kierunku Fizyka Medyczna prowadzone są tylko studia stacjonarne, gdyż poza wykładami, studenci muszą zaliczyć zajęcia laboratoryjne w jednostce macierzystej, jak i w ośrodkach medycznych współpracujących z Uniwersytetem Śląskim, a także praktyki zawodowe wakacyjne. Duże znaczenie w osiąganiu wysokich efektów kształcenia, ma także uwzględniona i przestrzegana maksymalna liczba studentów w grupach – np. w grupach laboratoryjnych jest nie więcej niż 10, a w przypadku zajęć laboratoryjnych w klinikach, przy sprzęcie lub pacjencie, nie więcej niż 5. W przypadku specjalności elektroradiologia, obowiązuje 160 h praktyk wakacyjnych, podczas gdy pozostali mają obowiązkowe 60 h. Praktyki zawodowe na kierunku Fizyka Medyczna odgrywają bardzo istotną rolę. Wynika to zarówno z oczekiwań potencjalnych pracodawców, których przedstawiciele należą do Rady Programowej Fizyki Medycznej, jak i bezpośrednio z zaleceń European Federation of Organisations for Medical Physics (EFOMP) oraz wytycznych Bolońskiego Systemu Kształcenia. Studenckie praktyki zawodowe mają na celu nabycie przez studenta praktycznych umiejętności, związanych z realizowaną na Kierunku Specjalnością oraz przygotowanie go do przyszłej pracy zawodowej. Ich celem jest: • rozwijanie umiejętności wykorzystania wiedzy zdobytej na studiach, • kształtowanie umiejętności niezbędnych w przyszłej pracy zawodowej, • przygotowanie studenta do samodzielności i odpowiedzialności za powierzone mu zadania, • stworzenie dogodnych warunków do aktywizacji zawodowej studenta na rynku pracy. Jest to szczególnie ważne w przypadku studentów fizyki medycznej, ponieważ jest to kierunek interdyscyplinarny, który obejmuje wiele dziedzin nauki, jak np: fizyka, matematyka, medycyna, biologia, inżynieria, technologie informatyczne, elektronika. Zgodnie z programem kształcenia dla kierunku fizyka medyczna, istotnym zadaniem kształcenia na tyn kierunku jest: „Przygotowanie fizyków do pracy w zespołach interdyscyplinarnych (złożonych z lekarzy, biologów, chemików, techników) oraz do spełniania roli ekspertów, w zakresie systemów zarządzania jakością, w dziedzinach związanych z fizyką medyczną, systemów zarządzania jakością bezpieczeństwa, jakością techniczną procedur obrazowych, przygotowaniem i obsługą procedur niestandardowych.” Część studentów odbywa krajowe lub zagraniczne staże naukowe oraz wolontariat, który, za zgodą Dziekana, może być zaliczony jako praktyki. Praktyki powinny być organizowane w okresie wolnym od zajęć dydaktycznych, czyli w miesiącach czerwiec-wrzesień. W wyjątkowych sytuacjach, za zgodą Dziekana, studenci mogą odbyć praktykę w innym terminie, jeśli to nie koliduje z tokiem studiów. Tematyka prac dyplomowych (inżynierskich na pierwszym stopniu kształcenia) jest bardzo szeroka, ze względu na interdyscyplinarność kierunku fizyka medyczna. Uwzględnia ona zarówno potrzeby świata medycznego, jak i zainteresowania studentów i wiąże się z coraz szerszym wprowadzaniem w świat medycyny, osiągnięć współczesnej fizyki. Prace realizowane są w różnych grupach badawczych Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych oraz w licznych placówkach medycznych. Tematyka prac dyplomowych wykonywanych w ośrodkach zewnętrznych, takich jak: Śląski Uniwersytet Medyczny, Centrum Onkologii w Gliwicach, Katowickie Centrum Onkologii, Szpital Kliniczny nr 7 w Katowicach, Szpital Miejski w Zabrzu, Górnośląskie Centrum Medyczne; Katowice-Ochojec, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego SUM w Katowicach, dotyczy aktualnych problemów związanych z diagnostyką i terapią medyczną. W czasie przygotowywania swych prac, Dyplomanci korzystają z możliwości badawczych nowocześnie wyposażonych centrów medycznych oraz z doświadczenia pracujących w nich specjalistów. Niektóre prace inżynierskie inspirowane są badaniami zleconymi przez otoczenie gospodarcze, co może skutkować grantami i wdrożeniami. W części prac dyplomowych występują także zagadnienia o charakterze inżynierskim, np. związane z opracowywaniem nowych rozwiązań technicznych lub informatycznych. Studenci fizyki medycznej realizujący swoje prace inżynierskie i magisterskie, zdobywają praktyczne umiejętności podbudowane niezbędną wiedzą teoretyczną, pozwalającą na pogłębioną analizę wyników badań spektroskopowych, mikroskopowych, kalorymetrycznych, termowizyjnych, audiometrycznych, okulistycznych, spirometrycznych, EKG, EEG i innych. Nauczenie studentów korzystania z najnowocześniejszej aparatury dla rozwiązywania problemów dotyczących diagnostyki i terapii medycznej, może w niedalekiej przyszłości, przyczynić się do wprowadzenia tych metod do codziennej praktyki w ośrodkach służby zdrowia. Celem dobrze zaplanowanych metodycznie prac dyplomowych, jest przygotowanie młodych ludzi do życia, w szybko zmieniającym się świecie. Istotne jest ukształtowanie zalet charakteru i umysłu, które w przyszłości będą im potrzebne, do świadomego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, do elastycznego podejścia do zmian. Wykorzystanie potencjału aparaturowego, naukowego i dydaktycznego Wydziału oraz jednostek współpracujących, pozwala na realizację takich założeń i zapewnienie odpowiednio wykwalifikowanych pracowników w służbie zdrowia, wspomagających lekarzy w ich pracy, zarówno w diagnostyce jak i terapii oraz elastyczne poruszanie się absolwentów na rynku pracy. Ponadto, wspieranie prowadzenia badań przez studentów oraz prezentacji ich wyników, odbywa się za pośrednictwem: Kół Naukowych (Studenckie Koło Naukowe Fizyki Medycznej - SKNFM), podczas seminarium w którym studenci przedstawiają wyniki swoich badań, dotyczących wykonywanego projektu pracy dyplomowej. Studenci fizyki medycznej działający w SKNFM mają możliwość poszerzania wiedzy z różnych dziedzin fizycznych, poprzez uczestnictwo w badaniach naukowych pracowników różnych grup badawczych Wydziału, jak również popularyzacji nauki prowadząc pokazy i wykłady dla młodzieży szkolnej.

Warunkiem dopuszczenia do egzaminu dyplomowego jest osiągnięcie efektów uczenia się przewidzianych w programie studiów, uzyskanie poświadczenia odpowiedniego poziomu biegłości językowej w zakresie języka obcego oraz uzyskanie pozytywnych ocen pracy dyplomowej. Warunkiem ukończenia studiów jest złożenie egzaminu dyplomowego z wynikiem co najmniej dostatecznym. Absolwent otrzymuje dyplom ukończenia studiów wyższych potwierdzający uzyskanie kwalifikacji odpowiedniego stopnia. Szczegółowe zasady procesu dyplomowania oraz wymogi dla pracy dyplomowej określa Regulamin Studiów oraz regulamin dyplomowania.

Kierunek Studiów wpisuje się w strategię Uczelni poprzez zacieśnienie współpracy z otoczeniem gospodarczym w kierunku wdrażania nowych metod diagnostycznych i terapeutycznych oraz poprzez kształcenie kadry mającej istotne znaczenie w szeroko rozumianej ochronie zdrowia.