Etnologia i antropologia kulturowa Kod programu: 12-S1AK16.2017

Ogólna charakterystyka kierunku etnologia i antropologia kulturowa, studia pierwszego stopnia Kierunek studiów etnologia i antropologia kulturowa należy do obszarów kształcenia w zakresie nauk humanistycznych. Przedmiot badań kierunku jest umiejscowiony zarówno w obszarze idei, jak i praktyk społecznych. Etnologia (używa się również terminu antropologia kulturowa) jako nauka zajmująca się opisem, historią i teorią kultury łączy dwie perspektywy: (1.) humanistyczną, koncentrującą się zarówno na dokumentowaniu lub rekonstruowaniu czasowego i przestrzennego zróżnicowania kultur, jak i modelowego wyjaśniania lub interpretacji znaczeniowych kultury; (2.) społeczną, dotyczącą interakcyjnego, komunikacyjnego i instytucjonalnego wymiaru zjawisk kulturowych. Etnologia obejmuje analizy procesów enkulturacyjnych i akulturacyjnych oraz ich kontekstów społecznych, historycznych, ekonomicznych i ideologicznych. Program nauczania kładzie nacisk na kształcenie kompetencji społecznych oraz umiejętność działania w wielokulturowym, wielowyznaniowym i wielojęzykowym otoczeniu. Założenia teoretyczne kierunku mają również praktyczne przełożenie. Znajdują zastosowanie w działaniach zmierzających do ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego zarówno najbliższego otoczenia, jak również odległych regionów świata. Wiedza i umiejętności zdobywane podczas studiów pomagają w kreatywnym podejściu do artefaktów związanych z kulturą typu tradycyjnego i dostosowania ich do potrzeb współczesnego społeczeństwa. Poprzez wskazywanie możliwości ich przekształcenia, nadawania im nowych znaczeń możliwe staje się ich praktyczne wykorzystanie między innymi w sektorach kreatywnych. W przypadku studiów zawodowych I stopnia odbywa się to w ramach dwóch specjalności: Antropologia stosowana i studia kulturowe oraz Dziedzictwo kulturowe w sektorze kreatywnym. Studia I stopnia kończą się egzaminem dyplomowym (licencjatem), z kolei studia II stopnia (bez podziału na specjalności) kończą się egzaminem magisterskim. Planowany kierunek etnologia i antropologia kulturowa należy do obszaru kształcenia z zakresu nauk humanistycznych. W trakcie studiów student zapoznaje się z podstawami wiedzy ogólnohumanistycznej oraz nabywa wiedzę specjalistyczną z zakresu etnologii i antropologii kulturowej. W okresie tym poznaje praktycznie metody i techniki badawcze w ramach obozów naukowych, odbywa też praktykę terenową, której zasadniczym celem jest zapoznanie studentów ze specyfiką etnologicznej i antropologicznej eksploracji terenowej oraz wdrożenie do realizacji konkretnych zadań o charakterze naukowo-badawczym. Wśród wielu szczegółowych zagadnień student zdobywa wiedzę na temat kultury, historii myśli etnologicznej, etnologii Polski i Europy oraz kultury społeczeństw pozaeuropejskich. Procesy globalizacyjne zachodzące we współczesnej kulturze spowodowały zmiany nie tylko w skali światowych systemów społecznych i gospodarczych, ale także w codziennym życiu ludzi we wszystkich regionach świata. Niektórzy badacze twierdzą, że ludzie zagubili poczucie własnej tożsamości, natomiast bliskie nam miejsca zatracają swoje charakterystyczne cechy narodowe, regionalne czy lokalne i stają się przestrzenią zhomogenizowaną, ujednoliconą pod wieloma względami. W tej przestrzeni dokonuje się na niespotykaną do tej pory skalę dyfuzja kulturowa, migracja międzykulturowa, przemieszczanie się z kultury do kultury, co powoduje, że możemy mieć nie jedną, ale wiele kultur bliskich nam, dobrze znanych, „swoich”. Ważnym elementem współczesności są media (szczególnie tzw. nowe media), w ramach których dokonuje się swoiście rozumiane kształtowanie świadomości kulturowej. Wielu badaczy podkreśla także alternatywne modele tworzenia kultury (np. Stuart Hall, Michael Maffesoli, Judith Butler), będące efektem konstytuowania się wokół mniejszościowych paradygmatów (grupy mniejszości seksualnych, sieciowych graczy itp.) czy grupy budujące swoją tożsamość wokół kwestii narodowych lub etnicznych, ale z uwzględnieniem zmian zachodzących we współczesnym świecie (nowe nacjonalizmy, etniczności rozumiane jako projekty polityczne, tożsamości pograniczne). Ważnym rysem dzisiejszego świata jest także przenikanie się dziedzin i obszarów, przez co do właściwego przyglądania się zjawiskom kulturowym potrzeba narzędzi interdyscyplinarnych. Wychodząc naprzeciw tym zmianom zasadnym wydaje się być utworzenie kierunku etnologia na etnologia i antropologia kulturowa, w ramach którego przekazana zostanie w znacznej mierze wiedza antropologiczna umożliwiająca dostrzeganie oraz interpretowanie wyżej wymienionych zjawisk w szerokim kulturowym kontekście. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji i działający w jego ramach Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego dysponuje odpowiednią infrastrukturą umożliwiającą realizację zakładanych celów i efektów kształcenia na planowanym kierunku etnologia i antropologia kulturowa. Powierzchnia jednostek do wyłącznej dyspozycji Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji przedstawia się następująco (w kontekście pozostałych jednostek): 6 023 m2 (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji), 5 088 m2 (Wydział Artystyczny), 5 034 m2 (pozostałe jednostki dydaktyczne – Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Studium Wychowanie Fizycznego i Sportu oraz pozostałe obiekty sportowe, Biblioteka), 7763 m2 (Jednostki Ogólnouczelniane). Łączna powierzchnia w/w jednostek wynosi 23 909 m2. Ogółem do dyspozycji Wydziału pozostaje 9 sal wykładowych, 22 ćwiczeniowych i 2 komputerowe. Prócz tego korzystamy z wielu innych sal, tak zwanych ogólnouczelnianych (np. laboratoria językowe, centrum konferencyjne). Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UŚ mieści się w Budynku Głównym Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie. Wszystkie kierunki Wydziału korzystają wymiennie z dostępnych sal, których powierzchnia i wyposażenie są dostosowane do liczby studentów. Obecnie prowadzone zajęcia dydaktyczne odbywają się w pomieszczeniach wyposażonych w nowy sprzęt audiowizualny, odpowiadający współczesnym standardom i umożliwiający realizację zakładanych w programach nauczania treści kształcenia. Są to następujące sale: • sala nr 20 z 85 miejscami (wyposażona w sprzęt komputerowy, stacjonarny rzutnik multimedialny oraz sprzęt audio), • sala 09 z 42 miejscami (wyposażona w podstawowy sprzęt audio-wideo), • sala 103 z 25 miejscami (wyposażona w sprzęt komputerowy i stacjonarny rzutnik multimedialny), • sala 104 z 42 miejscami (wyposażona w sprzęt komputerowy, telewizor, stacjonarny rzutnik multimedialny oraz odtwarzacz płyt CD), • sala 105 z 64 miejscami (wyposażona w sprzęt komputerowy i stacjonarny rzutnik multimedialny), • sala 107, posiada 23 miejsca (wyposażona w podstawowy sprzęt audio-wideo), • sala 118, posiada 23 miejsca (wyposażona w podstawowy sprzęt audio-wideo). Ćwiczenia odbywają się w w/w mniejszych salach, zaś seminaria licencjackie i magisterskie w pokojach promotorów, np. w Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego, pokoju Dyrektora Instytutu, w Sali Senackiej. Poza zajęciami dydaktycznymi studenci mają zapewniony dostęp do sieci komputerowej i Internetu w specjalnej pracowni (zob. poniżej), oprócz tego studenci na terenie całego kampusu mają dostęp do bezprzewodowej sieci internetowej Eduroam. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie posiada własną bibliotekę oraz czytelnię czasopism i książek. Studenci mają otwarty dostęp do zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego, w tym do aktualnej literatury podstawowej i uzupełniającej zalecanej w ramach kształcenia na planowanym kierunku etnologia i antropologia kulturowa (zob.: Uzupełnienie informacji o zasobach bibliotecznych). Biblioteka ta wraz z 13 bibliotekami specjalistycznymi działającymi przy wydziałach i instytutach tworzy sieć biblioteczno-informacyjną Uniwersytetu Śląskiego. Biblioteki sieci bibliotecznej Uniwersytetu Śląskiego organizują warsztat naukowo dydaktyczny dla studentów oraz pracowników naukowych, gromadząc zbiory związane z dyscyplinami naukowymi reprezentowanymi przez Uniwersytet Śląski, a także materiały źródłowe (słowniki, encyklopedie, informatory adresowe, biograficzne i inne), zbiory specjalne (starodruki, rękopisy, cymelia) oraz źródła elektroniczne (baza danych, czasopisma elektroniczne), dokumenty audiowizualne, mikrofilmy i inne. Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego posiada jeden z największych księgozbiorów naukowych i uczelnianych na Górnym Śląsku. Końcem 2010 roku liczył on bowiem 1 453 658 woluminów druków zwartych (wraz ze skryptami), 43 866 jednostek zbiorów specjalnych oraz 69 611 woluminów czasopism zarejestrowanych w inwentarzach. W sieci komputerowej Uniwersytetu Śląskiego dostępnych jest 56 baz danych i ponad 25 tysięcy tytułów czasopism elektronicznych (E-zbiory BUŚ). W Internecie udostępniony jest katalog online (OPAC) zbiorów bibliotecznych zakupionych po 1995 roku oraz zeskanowane katalogi tradycyjne. Na platformie śląskiej biblioteki cyfrowej umieszczane są XIX i XX-wieczne wydawnictwa ze zbiorów biblioteki Uniwersytetu Śląskiego. Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego w 2010 roku uruchomiła Uczelnianą Bibliotekę Wirtualną. Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Śląskiego udostępnia w wersji zdigitalizowanej najpoczytniejsze publikacje naukowe oraz podręczniki i skrypty, z których najczęściej korzystają naukowcy i studenci Uniwersytetu Śląskiego. Biblioteka Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie dysponuje księgozbiorem liczącym 77996 książek, 29016 skryptów (w tym podręczniki), 520 czasopism; posiada także zbiory specjalne: nuty (15586), przezrocza (6759), dokumenty elektroniczne - filmy (8). Do innych zbiorów należą broszury (6160) oraz druki ciągłe (4917) [dane na podstawie Proliba; stan na koniec 2013]. Blisko połowa wszystkich zbiorów dotyczy etnologii i pokrewnych nauk humanistycznych reprezentujących szerokie spektrum zagadnień. W ostatnich latach konsekwentnie rozbudowywany jest księgozbiór dotyczący problematyki pozaeuropejskiej (głównie w oparciu o najnowszą literaturę obcojęzyczną), która dotąd była reprezentowana w zbyt małym stopniu. Literatura etnologiczna pogrupowana jest w dwóch katalogach: alfabetycznym i rzeczowym, a także w kilku innych działach rzeczowych według uniwersalnej klasyfikacji dziesiętnej. Aktualnie, ponad 30 000 zbiorów (w całej bibliotece wydziałowej) opracowanych jest komputerowo w systemie PROLIB. Biblioteka posiada dwie czytelnie międzywydziałowe (książek i czasopism) o łącznej ilości 89 miejsc, zapewniających również dostęp do Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Śląskiego. Wypożyczalnia czynna jest 6 dni w tygodniu w następujących godzinach: poniedziałki, wtorki, czwartki (9.00-15.00), środa, piątek (9.00-18.00), sobota (9.00-16.00). Czytelnia jest dostępna od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00-18.00, w sobotę 9.00-16.00. W roku 2006 czytelnia książek otrzymała nowe wyposażenie, co pozwoliło zwiększyć liczbę miejsc dla czytelników. Od 1 marca 2008 roku wypożyczalnia prowadzi komputerową rejestrację czytelników i wypożyczeń. W wypożyczalni obecnie znajduje się 6 stanowisk komputerowych, w czytelni książek – 2 stanowiska komputerowe, 10 natomiast w czytelni czasopism. Uzupełnienie bazy bibliotecznej Wydziału stanowią biblioteki funkcjonujące na terenie Cieszyna – biblioteka miejska, pedagogiczna oraz Książnica Cieszyńska, z których studenci chętnie korzystają. Studenci korzystają z ogólnie dostępnej pracowni komputerowej w Budynku Głównym Wydziału. Zajęcia z informatyki odbywają się w dwóch pracowniach, z których przynajmniej jedna jest do dyspozycji studentów w dni powszednie w godzinach popołudniowych (od 11.00-19.00). Mają oni dostęp do szybkiego Internetu, który jest obsługiwany przez zaplecze informatyczne Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Do w/w pracowni mają dostęp także pracownicy naukowo-dydaktyczni. Do ich dyspozycji jest również 18 odrębnych stanowisk komputerowych w bibliotece uniwersyteckiej i czytelniach. Na wyposażeniu Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej znajduje się: 7 komputerów stacjonarnych i 11 laptopów z dostępem do Internetu, 2 telewizory, 3 rzutniki multimedialne, 1 rzutniki slajdów, 1 rzutnik pisma, 1 kamera VHS, 1 kamera cyfrowa, 1 cyfrowy aparat fotograficzny, 3 skanery, 2 radiomagnetofony, 4 dyktafony, 1 nagrywarka DVD, 2 drukarki laserowe oraz 1 drukujące urządzenie wielofunkcyjne. Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej posiada dwa archiwa etnologiczne. Jedno to archiwum przy Zakładzie Teorii i Badań Kultury Współczesnej, zawierające dokumentację z badań prowadzonych przez studentów w czasie obozów naukowych na terenie Polski (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska i Karpat) oraz na terenie Niemiec, Czech i Słowacja, a także Sudanu i Serbii. Są to materiały opisowe, fotograficzne oraz nagrania audio i video; zbiory te są ciągle uzupełniane. Drugie archiwum stanowią zbiory Polskiego Atlasu Etnograficznego. Jest to depozyt Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, który wzbogacany jest także materiałem z badań terenowych studentów i pracowników naukowych Zakładu Etnologii i Geografii Kultury. Pracownia Polskiego Atlasu Etnograficznego, ulokowana w strukturze Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji, w kwietniu 2014 roku otrzymała dofinansowanie z „Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki” na opracowanie naukowe i cyfryzację blisko 13 tys. fotografii, map oraz ankiet z zielnikami ze zbiorów PAE, dzięki czemu powstaje unikatowa kolekcja cyfrowa danych etnograficznych z całej Polski (udostępniana na stronie: www.archiwumpae.us.edu.pl). Ponadto funkcjonuje odrębna pracownia digitalizacyjna, dysponująca specjalistyczną aparaturą naukowo-badawczą (m.in. skanerem A3 i wysokiej klasy aparatem cyfrowym). Pracownia PAE posiada w swoich zbiorach nadto kilkadziesiąt map fizycznych oraz kilkanaście eksponatów etnograficznych, przydatnych do celów dydaktycznych.

Organizacja procesu uzyskania dyplomu na kierunku etnologia i antropologia kulturowa (I stopień) Proces uzyskania dyplomu w Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji jest organizowany i przebiega zgodnie z odpowiednim zapisem rozdziałów VI i VII Regulaminu Studiów w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (uchwała Nr 127 Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 24 kwietnia 2012 r.). 1. Student dokonuje wyboru seminarium i promotora, z listy zgłoszonych seminariów dyplomowych w danym roku akademickim. Seminarium dyplomowe trwa 4 semestry. 2. Student wraz z promotorem ustala temat pracy dyplomowej oraz przebieg procesu jej realizacji. 3. Student składa wniosek do Rady Wydziału/ Rady Instytutu o zatwierdzenie tematu pracy dyplomowej, po zaaprobowaniu go przez promotora. 4. Student składa pracę dyplomową w formie drukowanej oraz elektronicznej wraz z kompletem dokumentów, nie później niż do 25 września. 5. Dziekan kieruje do recenzji pracę dyplomową, po przyjęciu jej przez promotora. 6. Dziekan przyjmuje recenzje pracy dyplomowej i ewentualnie (przy negatywnej ocenie recenzenta) wyznacza drugiego recenzenta; jeśli drugi recenzent oceni pracę negatywnie, nie może ona być podstawą ukończenia studiów. 7. Dziekan dopuszcza studenta do egzaminu dyplomowego po zrealizowaniu planu studiów i efektów kształcenia przewidzianych programem studiów oraz uzyskaniu pozytywnych ocen pracy dyplomowej. 8. Dziekan wyznacza komisję przeprowadzającą egzamin dyplomowy. 9. Dziekan ustala przewidywany terminu egzaminu dyplomowego, nie później niż w terminie 6 miesięcy od daty, o której mowa w pkt. 4. 10. Komisja przeprowadza ustny egzamin dyplomowy. 11. Dziekan ustala ewentualny termin poprawkowego egzaminu dyplomowego, nie wcześniej niż przed upływem 1 miesiąca i nie później niż po upływie 3 miesięcy, od daty pierwszego egzaminu (dziekan może wyznaczyć ostateczny, dodatkowy termin egzaminu, w przypadku uzyskania przez studenta oceny niedostatecznej w drugim, poprawkowym terminie egzaminu, w przypadku uzyskania oceny niedostatecznej z tego egzaminu, dziekan wydaje decyzję o skreśleniu z listy studentów). 12. Komisja egzaminacyjna oblicza ostateczny wynik studiów na podstawie protokołu egzaminu dyplomowego zgodnie z § 34 pkt. 2 i 3 Regulaminu Studiów w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach z zastrzeżeniem § 34 pkt. 4. 13. Absolwent otrzymuje dyplom ukończenia studiów wyższych odpowiedniego stopnia.

Kierunek studiów zgodny jest z podstawowymi celami strategicznymi Uniwersytetu Śląskiego i uwzględnia: - kształcenie w zakresie wiedzy o kulturze regionalnej (z naciskiem na istotną w warunkach wspólnoty europejskiej problematykę wielokulturowości oraz tożsamości społecznej na pograniczach kulturowych i etnicznych); - potrzebę ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego regionu, kraju, Europy, świata; - zasadę interdyscyplinarności kształcenia (m.in. poprzez odniesienie do innych dziedzin humanistyki, takich jak: językoznawstwo, historia, geografia, socjologia, psychologia, kulturoznawstwo, archeologia, religioznawstwo, historia sztuki, muzykologia, filozofia); - zasadę innowacyjności i kreatywności przez wprowadzenie do programu kształcenia treści z zakresu marketingu w kulturze oraz wiedzy dotyczącej praktycznych możliwości zastosowania etnologii/antropologii kulturowej w realizacji kariery, zarówno w zawodzie etnologa i antropologa, jak i w innych dziedzinach (np. edukacji, dziennikarstwie, biznesie); - nabywanie wiedzy fachowej przez ofertę zajęć praktycznych realizowanych we współpracy z instytucjami samorządowymi i kulturotwórczymi; - współdziałanie na zasadach partnerstwa i aktywną współpracę pracowników naukowo-dydaktycznych oraz studentów etnologii zarówno z zagranicznymi ośrodkami etnologicznymi, jak i jednostkami samorządowymi, kulturalnymi i oświatowymi różnego typu w kraju (współpraca z podmiotami zewnętrznymi stanowi płaszczyznę komunikowania się z szeroko rozumianym środowiskiem oraz społecznością lokalną i regionalną).